تعیین مبدأ سال نو در کشورهای گوناگون اساس و بنیانی خاص و متمایز دارد. گاه واقعهای تاریخی یا اسطورهای، گاه واقعهای دینی، گاه تأسیس یک مقر حکومتی (مرکز یا شهر اصلی) و ... مبدأ تاریخ یک ملت تلقی شده. ارمنستان نیز به منزله‌ي سرزمینی تاریخی و کهن از گذشته تا به امروز تقویمهای متنوعی داشته است. تقویم خورشیدی از جمله تقویم‌هایی بوده که در دورههای مختلف در ارمنستان کاربردی ویژه داشته است. از آنجا که خورشید جزو خدایان اصلی ارمنیان باستان محسوب میشده استفاده از این تقویم نیز توجیهپذیر است. در مورد تقویم قمری هنوز برای ما مشخص نیست که آیا این نوع تقویم نیز در ارمنستان کاربرد داشته است یا خیر اما به یقین محاسبه‌ي حرکات متناوب ماه به دور زمین کار چندان مشکلی نبوده. احتمال داده میشود که تقویم کهن ارمنی هزاران سال پیش تدوین و تثبیت شده باشد که بر اساس آن روز اول سال اعتدال بهاری (تساوی روز و شب)، برابر ۲۱ مارس؛ یعنی، اول فروردین بوده است. این تقویم خورشیدی تقویمی ثابت نبوده و بر اساس آن تاریخ و روز جشنها در طی سال به آرامی تغییر مییافتند (با تناوب۱۴۶۱ سال) زیرا یک سال حقیقی خورشیدی تقریباً یک ربع روز از ۳۶۵ روز بیشتر است (۱۴۶۱= ۰.۲۵ : ۳۶۵.۲۵).
ستارهشناسان کاراهونج از ۷۵۰۰ سال پیش به این موضوع پی برده بودند و میدانستند که برای داشتن تقویمی ثابت، که در آن تاریخ جشنها تغییر نیابد و متناسب با حرکت خورشید باشد، میبایست هر ۴ سال یک بار ۱ روز به این تقویم بیفزایند. با این محاسبات تقویمی ثابت در رصدخانه‌ي کاراهونج تدوین شد که مطابق آن روز اول سال از اعتدال بهاری (۲۱ مارس) و ساعت ۶ صبح یا بعد از ظهر شروع میشد. به این ترتیب، یک دوره‌ي ۱۴۶۱ ساله یک دوره‌ي ارمنی نامیده شد. ارمنیان طی ۵۰۰۰ سال (تا قرن نوزدهم میلادی) به طور همزمان از دو تقویم ثابت و متحرک استفاده میکردند و نحوه‌ي استفاده از این تقویم را به ملل دیگر نیز آموخته بودند.
گاه‌شمار ساده و منظم، تقسیمبندی ۳۰ روزه‌ي ماهها، وجود ۵ روز اضافی در آخر سال، نامگذاری روزهای ماه، انتساب هر ماه و هر روز به ایزدی خاص، گرفتن جشن در روزهایی که نام آن روز با نام ماه یکی میشده، نامگذاری روز نوزدهم ماه نخست به نام همان ماه، نگه داشتن کبیسه مخصوصاً از سوی روحانیان و وجود دوره‌ي ۱۴۶۱ ساله همگی تشابهاتی در گاهشمارهای ارمنی، ایرانی و مصری هستند که نشان دهنده‌ي نزدیکی و قرابت فرهنگی این ملل باستانیاند.
بدون شک، استفاده از تقویم ثابت راحتتر و مناسبتر بوده است. یولیوس قیصر در ۴۶قم تغییراتی در گاه‌شمار مصری ایجاد کرد. او با احتساب سالهای کبیسه (یعنی اضافه شدن ۱ روز به سال در هر ۴ سال یک بار) به این نتیجه رسید که ۱ سال به ۳۶۵ روز و ۶ ساعت یا ۳۶۵ و ۴/۱ روز میرسد و مطابق تقویم یولیانی ۱ سال ۱۱ دقیقه و ۱۴ ثانیه از سال حقیقی طولانیتر است. این تفاوت در ۴۰۰ سال حدوداً به ۳ روز میرسید. او این نوع گاه‌شمار را وارد اروپا کرد. این تقویم اکنون به نام گاه‌شمار کهن یا تقویم یولیانی معروف است. ارمنستان این گاه‌شمار یولیانی را در ۱۲۲م (زمان پادشاهی آرداشس دوم) پذیرفت. بعدها، در ۱۵۸۲م، گریگور سوم، پاپ روم، تقویمی را که امروز در بیشترکشورها رایج است و تقویم گریگوری نامیده میشود، معمول ساخت.
گاه‌شمار اصلی ارمنی یا گاه‌شمار هایک
گاه‌شمار دیگری که در ارمنستان مورد استفاده بوده گاه‌شمار اصلی ارمنی است که در ۲۴۹۲قم به فرمان هایک، پادشاه ارمنستان، ملقب به کِسار معمول شد. همانگونه که موسی خورنی(مورخ قرن پنجم میلادی) در کتاب تاریخ خود شرح میدهد پس از آنکه هایک، پادشاه ارمنی، بر بِل و سپاه او، که به هدف تسخیر و تصاحب سرزمین هایک از بابل به سوی ارمنستان گسیل شده بودند، پیروز شد فرمان داد تا همه ساله روز این پیروزی را گرامی بدارند. او نام ماهها را نیز به اسم پسران و دختران خود نامگذاری کرد.
تاریخ ۲۴۹۲قم را عالیشان، مورخ ارمنی قرن نوزدهم میلادی، بازسازی کرده است. سال نو (روز اول ماه ناواسارد در گاه‌شمار ارمنی) در تاریخ ۴۲۸میلادی مطابق گاه‌شمار متحرک خورشیدی ارمنی با ۲۳ اوتِ گاه‌شمار یولیانی (یا ۱۱ اوت مطابق گاه‌شمار کنونی یا گریگوری) یکسان و برابر است. عالیشان با استناد به این دلایل و با در نظر گرفتن دوران ۱۴۶۰ ساله‌ي ارمنی چنین محاسبه کرد:
۲۴۹۲= ۱۴۶۰+۱۰۳۲= ۴۲۸-۱۴۶۰
او تأکید دارد که تاریخ ۲۴۹۲قم را نویسندگان کلاسیک مانند آفریکانوس و اوسبیوس نیز به منزله‌ي تاریخ کشته شدن بِل تأیید کردهاند. گاه‌شمار اصلی ارمنی شامل ۱۲ ماه و هر ماه نیز شامل ۳۰ روز است؛ یعنی، ۳۶۰ روز به اضافه‌ي ۵ روز اضافی (احتمالاً برای جشن گرفتن سال نو یا مطابق گاه‌شمار اصلی ارمنی ۶ روز اضافی در هر ۴ سال یک بار). ماهها، روزهای ماه و اوقات شبانه روز با اسامی ارمنی نامگذاری شدهاند.
هر یک از روزهای این ۵ روز اضافی با اسامی سیارات مهم آن زمان نامگذاری شدهاند. در گاه‌شمار اصلی و ثابت ارمنی، ۱روز اضافی (در هر۴ سال یک بار) در سال کبیسه به ماه مهکان اضافه میشده است. روزهای ماهها نیز با اسامی کوه‌های مقدس و معابد خورشید و خدایان نامگذاری میشد. بر اساس این تقویم روزها از ساعت ۶ صبح شروع میشد و اوقات شبانه روز نیز دارای اسامی ارمنی بودند. گاه‌شمار اصلی ارمنی تا به امروز نیز در ارمنستان معمول و رایج است. بسیاری از مردم سال نوی باستانی (۱۱ اوت) را نیز جشن میگیرند و هنوز فرمان ۲۴۹۲ سال پیش از میلاد هایک را از یاد نبردهاند.
پس از پذیرش مسیحیت در ارمنستان، علاوه بر گاه‌شمار اصلی ارمنی گاهشمارهای دیگری نیز مورد استفاده قرار گرفتند، مانند تاریخ بزرگ ارمنی، که از ۱۱ ژوئیه‌ي ۵۵۲م شروع میشود، تقویم کلیسایی و تقویم ثابت دانشمند ارمنی، هوهانس ایماستاسِر، که از ۱۰۸۵م شروع میشود و بر اساس آن سال نو (اول ماه ناواسارد) طبق گاه‌شمار یولیانی ۱۱ اوت برگزار میشده است. ۱۱ اوت ۲۰۰۸م مصادف بود با سالگرد ۴۵۰۰ سالگی این گاه‌شمار کهن.