28 دسامبر 2006 میلادی، مصادف است با یکصدو پنجاهمین سالروز تولد بیست و هشتمین رئیس جمهور ایالات متحده امریکا (1921-1913)، توماس وودرو ویلسون. وی برنده جایزه صلح نوبل در سال 1920 و از حامیان بزرگ حقوق ملت ارمنی بود.

اندیشه سیاسی جهان، به کرات به میراث سیاسی این سیاستمدار بزرگ پرداخته است. هرچند که ویلسون برای تحقق آرزوی دیرینه ملت ارمنی و مهم تر از همه تعیین مرزهای بین جمهوری ارمنستان و ترکیه تلاشها و پیگیریهای مستمر فراوانی نمود، لیکن تقریبا" هیچ اقدام مؤثری جهت طرح و اجرای این حکم صورت نپذیرفته است. حکمی که اهمیت سیاسی آن چه در زمان حال و چه در زمان آینده برای جمهوری ارمنستان نقش و تأثیر به سزایی را ایفا می کند.

مراحل مقدماتی حکم داوری

در تاریخ 25 و 26 آوریل 1920 میلادی، شورای عالی قدرتهای متحد و هم پیمانان آن متشکل از نمایندگان بریتانیای کبیر، فرانسه، ایتالیا و ژاپن، تقاضاهای خود را به رئیس جمهور ایالات متحده امریکا بشرح ذیل مطرح کردند:

1. اعطای اعتبارنامه به ارمنستان

2. تعیین مرزهای بین ارمنستان و ترکیه توسط حکم داوری (1)

مورد دوم همچنین توسط رئیس کمیسیون صلح، نخست وزیر و وزیر امور خارجه فرانسه، الکساندر میلران، در 27 آوریل 1920 به ثبت رسید.(2) این تقاضا رسما" به عنوان ماده 89 در معاهده "سور" گنجانده شد و از طرف ارمنستان، ترکیه و حدودا" 20 کشوری که معاهده را امضاء کردند، تسلیم رئیس جمهور ایالات متحده امریکا گردید. رئیس جمهور ایالات متحده، وزارت امور خارجه، وزارت دفاع، هیأت دولت و گروه مربوطه به رهبری پروفسور وسترمن، بررسی ها و پژوهشهای دقیقی را در این رابطه انجام داده و نهایتا" حکم داوری را صادر نمودند.

وودرو ویلسون حکم داوری را در تاریخ 22 نوامبر 1920 میلادی امضاء کرد و آن را در 6 نوامبر 1920 میلادی رسما" به شورای عالی قدرتهای متحد در پاریس ارسال نمود. عنوان کامل و رسمی این حکم بدین شرح است: "تصمیم رئیس جمهور ایالات متحده امریکا در رابطه با تعیین مرزهای بین ارمنستان و ترکیه و داشتن مرز آبی برای کشور ارمنستان و تخلیه نیروهای نظامی ترکیه مستقر در مجاورت مرز ارمنستان – 22 نوامبر 1920"

محتوای حکم داوری

بر اساس حکم داوری، حقوق و امتیازات جمهوری ارمنستان بر ولایات وان، بیتلیس، ارزروم، تراپیزون در امپراتوری سابق عثمانی، به مساحت 103،559 کیلومترمربع به رسمیت شناخته شدند. مساحت این سرزمینها به مراتب کمتر از سرزمینی بود که در ماده 24 پیمان آتش بس مودروس که در سال 1918 میلادی بین دولت ترکیه و نیروهای متفقین امضاء شد،  بعنوان حقوق و تملکات ارمنیان شناخته شده بود. این کاهش مساحت در واقع به دلیل کاهش فاحش جمعیت ارامنه در اثر نسل کشی ارمنیان توسط دولت ترکیه آن زمان در سال 1915 میلادی بود.

وضعیت کنونی حکم داوری

حکم داوری قطعی و لازم الاجرا می باشد(3) و مشمول مرور زمان نمی گردد(4) و وضعیت اجرائی آن وابسته به سرنوشت آتی حکم نمی باشد. طبق حقوق بین الملل، در ماده 81 کنوانسیون هاگا (1907 میلادی) که در آن قوانین مربوط به احکام داوری تصویب شده است، به طور کلی هیچ نوع قانونی برای لغو یا ابطال حکم پیش بینی نشده است.(5)

بر اساس حقوق بین الملل، طرفین با پذیرفتن ارجاع دعوی به حکم داوری، اجباری و لازم الاجرا بودن حکم داوری را بدون قید و شرط و بصورت قطعی می پذیرند.(6) رد حکم داوری از سوی هر یک از طرفین، تأثیری بر اعتبار و قطعیت حکم ندارد. از آنجایی که این درخواست داوری غیر از کشورهای ارمنستان و ترکیه، از طرف 16 کشور دیگر نیز تقدیم شده بود، لذا اجرای این حکم برای کلیه خواهان ها لازم الاجراست. این کشورها در حال حاضر عبارتند از: بریتانیای کبیر، کانادا، استرالیا، زلاند نو، افریقای جنوبی، هند، پاکستان، بنگلادش، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، بلژیک، یونان، لهستان، پرتقال، رومانی، جمهوری چک، اسلواکی، صربستان، کروواسی، سلونی، بوسنی و هرزگوین، مقدونیه و مونته نگرو.

اجرای این حکم همچنین برای کشور داور، ایالات متحده امریکا نیز لازم الاجراست، چرا که رویکرد رسمی رئیس جمهور این کشور، تصمیم و موضع گیری کشور تلقی می گردد(7) و اقدامات ناشی از داوری، قطعی و برای اجرا الزامی می باشند.(8)

ارمنستان به عنوان کشور عضو سازمان ملل متحد، می تواند از طریق دادگاه بین الملل این سازمان (طبق ماده 36 بند 2 شق الف و ب اساسنامه دادگاه بین الملل) اعتبار حکم داوری ویلسون را تأیید نموده و حقوق و امتیازات خود را بر اساس آن بر سرزمینهایی که توسط حکم داوری به ارمنستان اختصاص داده شده است، اعاده نماید.

***

ارجاعات و یادداشتها:

The Treaties of  Peace, 1919-1923, vol. I. NY, 1924, p. xxxii.1.

Papers Relating to Foreign Relations of the United States, 1920. Washington, 1936, v. III, p. 780.2.

A Dictionary of Arbitration and its Terms (ed. Seide K.). NY, 1970. p. 32.3.

Wildhaber L. Treaty Making Power and Constitution. Basel-Stuttgart, 1971, p. 98.4.

Sorensen M. Manual of Public International Law. New York, 1968, p. 693-4.5.

A Dictionary of Arbitration and its Terms. Ibid, p. 27.6.

Wright Q. The Control of American Foreign Relations. NY, 1922, p. 38.7.

8.   Collier J. The Settlement of Disputes in International Law. Oxford, 1999, p. 265.

این مقاله اولین بار در روزنامه ارمنی زبان آزگ در 28 دسامبر 2006 میلادی - صفحه 3 به چاپ رسیده است.

نویسنده:  آرا پاپیان - رئیس مرکز علوم اجتماعی مودوس ویوندی و سفیر ارمنستان در کانادا (2006-2000)

مترجم: "باگو"

منبع: سایت www.hyeli.com