نشریه آلمانی «دویچه ووله» در مقاله ای تحت عنوان «آیا آلمان در نسل کشی ارمنیان گناهکار است؟» نوشت:

شاهد یا شریک جرم؟ اخیراً تاریخ دانان در همایشی در برلین در مورد نقش آلمان در نسل کشی ارمنیان که 100 سال پیش روی داد مباحثه کردند. یافته های جدید نشان میدهند که آلمان در این جنایت نقش مهمتری از آنچه که پیشتر تصور میشد داشته است.

گوتلیب فون یاگوف[1] ، دیپلمات آلمانی، در 29 سپتامبر 1916 گزارشی در مورد رویدادهای وحشتناکی که در ترکیه (امپراطوری عثمانی وقت) درحال وقوع بود، به پارلمان آلمان ارائه کرده است. این گزارش درباره جابجاییهای اجباری و اعدامهای دسته جمعی سخن میگفت که در مناطق شرقی آناتولی درحال انجام بود. امپراطوری آلمان در آن زمان نقش قدرتی استعماری در منطقه را داشت و متحد دولت عثمانی به شمار میآمد که پیش از جنگ جهانی اول اقدام به آزار و اذیت گروهی از ارمنیان کرده بود. یاگوف در دفاع از عدم اقدام آلمان در این ارتباط گفت: «ما هر آن چه در توان داشتیم، انجام دادیم».

موضوع کنگره تاریخ دانان در برلین موافقت ضمنی آلمان با انجام این کشتارهای دسته جمعی بود، که از طریق سکوت و بی اعتنایی این کشور صورت گرفت. به باور تاریخ دانان، درگیر بودن امپراطوری آلمان در اخراج ارمنیان واقعیتی اثبات شده است، اما نقش دقیق این کشور در این رویداد هنوز روشن نیست و هنوز نمیتوان گفت که آیا آلمانیها تنها نظاره گر این رویدادها بوده اند یا واقعاً به صورت شریک جرم عمل کرده اند.

برآوردها نشان میدهند که بین 300 هزار تا 1.5 میلیون نفر از ارمنیان به دست ترکها به قتل رسیده اند. با اینحال، در بیانات رسمی دولت ترکیه امروزی، یعنی دولتی که به جای امپراطوری عثمانی برسرکار آمده است، کماکان به درد و رنج انسانی که در این دوره اعمال شده است، با عنوان «اقدام امنیتی در ارتباط با جنگ» اشاره می شود. در ترکیه هنوز برسر تعداد قربانیان اختلاف نظر وجود دارد.

آلمان نظاره قتل عام

صد و شصت تاریخ دان در برلین توجه خود را به مسئله دست داشتن آلمان در درد و رنج ارمنیان معطوف کردند. به گفته آشوت هایرونی، تاریخ دان ارمنی از دانشگاه ایالتی ایروان، آلمانیها در این جنایت شریک هستند، زیرا در قبال آن سکوت و بی تفاوتی توام با خونسردی نشان داده اند.

هنگامی که دولت تازه کار ترکیه درحال اخراج ارمنیان از ترکیه به مناطق صحرایی بین النهرین (ناحیه ای که اکنون بین عراق، کویت و سوریه کنونی تقسیم شده است) بود، دولت آلمان نظاره گر این اقدام بود بدون آنکه واکنشی به آن نشان دهد. آلمانیها ادعا کردند که تمایلی به دخالت در این کار نداشته اند، هرچند که اطلاعات موثقی در این مورد دریافت می کردند.

کریستین پشیچ هولتس از دانشگاه پوتسدام هیچ تردیدی در این موضوع ندارد. پس از مطالعه اسناد موجود در آرشیو های وزارت امور خارجه آلمان، وی چنین نتیجه میگیرد: «دولت آلمان اطلاعات گسترده ای درباره سیاستهای امپراطوری عثمانی در ارتباط با نابودسازی ارمنیان ساکن در این امپراطوری، از جمله پیاده روی های مرگبار، اعدام ها، و کار اجباری، در اختیار داشت. دیپلماتهای آلمانی با دقت فراوان هر آنچه را در اطرافشان می گذشت، زیر نظر داشتند».

برطبق شواهد تاریخی موجود، آلمان ها به طور کامل از این جنایات اطلاع داشته اند. در گزارش رسمی مورخ 7 ژوییه 1915 از سوی سفیر آلمان در قسطنطنیه (استانبول فعلی) به صدراعظم امپراطوری آلمان چنین آمده است: «دولت (منظور دولت ترکیه است) اعلام کرده است که قصد نابودی نژاد ارمنی در امپراطوری تُرک را دارد».

رولف هولسفلد، تاریخ دان انستیتوی بسیار معتبر لپسیوس هاوس[2] در پوتسدام، چنین میگوید: «دولت آلمان در صد سال گذشته اطلاعات کاملی از نسل کشی که در سال های 1915 و 1916 میلادی در امپراطوری عثمانی به وقوع پیوست، داشته است».

روشی که دولت کنونی آلمان در برخورد با مسئله نسل کشی ارمنیان در پیش گرفته است، به طور مستقیم شریک بودن امپراطوری آلمان در رویدادهای آن زمان را بازتاب نمی دهد. مقامات دولت آلمان همواره در هنگام سخن گفتن درباره مسائل مربوط به ارمنستان از به کارگیری واژه «نسل کشی» خودداری و به جای این کلمه از «قتل عام» و «جابجایی اجباری» استفاده میکنند.

در فوریه 2015، «لینکس پارتای»، حزب چپگرای افراطی آلمان، از پارلمان این کشور درباره واژه های به کار رفته در ارتباط با آزار و اذیت ارمنیان شرایط موجود را مورد توجه قرار دهد و دولت تصمیم گرفت در واژگان کنونی خود در این مورد تغییری اعمال نکند. دلیل ارائه شده توسط دولت برای اینکار آن بود که نمیخواهد آشتی برقرار شده بین ترکیه و ارمنستان را به خطر اندازد. خط مشی دولت آلمان در این ارتباط آن بود که باید به دانشگاهیان واگذار کرد.

ارمنستان به همراه بیش از 20 کشور دیگر، و نیز تاریخ دانانی که در کنوانسیون برلین شرکت داشتند، رویدادهای عثمانی را به پیروی از کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد نسل کشی مصوب سال 1948 «نسل کشی» خوانده اند.

حدود یکسال پیش، رجب طیب اردوغان، نخست وزیر سابق ترکیه که اکنون رئیس جمهور این کشور است، سکوت ده ساله مقامات ترکیه در ارتباط با این موضوع را شکست و ضمن پوزش طلبیدن از قربانیان جنایات صورت گرفته و بازماندگان آنان، از «پیامدهای غیرانسانی» اخراج ارمنیان از ترکیه سخن گفت بدون آنکه واژه «نسل کشی» را برزبان آورد. نخستین اخراج ارمنیان در 24 آوریل 1915 در ایستگاه حیدرپاشا در استانبول رخ داد.

نقشی شرم آور

مارکوس میکل، فعال پیشین حقوق مدنی در آلمان شرقی و نماینده سابق حزب سوسیال دمکرات در پارلمان آلمان، هنگامی که 10 سال پیش مسئله ارمنیان برای نخستین بار مورد بحث قرار گرفت در مجلس فدرال آلمان حضور داشت. او می گوید: «حتی در آن زمان نیز قطعنامه هایی در مورد ترکیه که در آنها از واژه «نسل کشی» استفاده شده بود قابل پذیرش نبودند. پس از بحث فراوان در این مورد، سرانجام در بیانیه ای ابراز شد که آلمانها از «نقش شرم آوری» که امپراطوری آلمان ایفا کرده است، پوزش می طلبند».

با اینحال، آلمان میتواند با به رسمیت شناختن درد و رنج ارمنیان از طریق به کاربردن واژه «نسل کشی» سیگنال سیاسی مهمی بفرستد. میکل میگوید: «هر کسی که از به کارگیری این واژه خودداری کند، عملاً برای رنج و درد ارمنیان و فجایعی که رخ داده است، اهمیتی را که باید قائل نیست».

آشوت هایرونی از دانشگاه ایالتی ایروان معتقد است که دولت آلمان در این ارتباط باید متعهدانه عمل کند. وی میگوید: «مهم است که دولت آلمان تصمیم مقتضی در مورد به رسمیت شناختن نسل کشی رخ داده را معمول و این عمل را محکوم کند».

سفر هیئت آلمانی به ایروان

به گفته رادیوی آلمان، پارلمان آلمان در نظر دارد مراسم یادبودی را برای قربانیان نسل کشی ارمنیان از طریق بحث و گفتگو در این مورد برگزار کند. اما دلیلی در دست نیست که چنین مراسم یادبودی بتواند چیزی را تغییر دهد. برعکس، اکنون اختلافی در این مورد مطرح شده است که چه کسی باید به عنوان نماینده آلمان در مراسم یادبودی که در ارمنستان در صدمین سال نسل کشی در 24 آوریل 2015 برگزار می شود شرکت کند.

ادعای وزارت امورخارجه آلمان آن است که تاکنون مشخص نشده است که چه مقامی به نمایندگی از آلمان در این مراسم حضور خواهد یافت، توافقی حاصل نشده است. در محافل داخلی این دیدگاه مطرح است که سکوت آلمان درباره این مسئله به آن دلیل است که هیچ مقام بلندپایه ای در این مراسم حضور نخواهد داشت. امکان دارد که تنها سفیر آلمان در این مراسم شرکت کند، در حالی که فرانسوا اولان، رئیس جمهور فرانسه، شخصاً به عنوان نماینده فرانسه در این مراسم شرکت خواهد کرد. یورگن گوتشلیچ ، تاریخ دان آلمانی، عمل آلمان را «رسوایی» خوانده است.

[1] Gottlieb von Jagow

[2] Lepsiushaus